Hamamböcekleri Biyolojisi, Beslenmesi ve Mücadelesi
Hamamböcekleri
Bu yayın dünya sağlık örgütünün(WHO) hamamböcekleri hakkında yayınladığı yazının tercümesidir. Yazı eski olduğundan dolayı ilaçlar ile alakalı bilgileri sonra yazıya kendim ekledim. Ayrıca görsellik bağlantıları yaparak anlatılanların kafa şekillenmesine yardımcı olmasını amaçladım. Umarım ihtiyacı olanlara yardımcı olacaktır.
Evlerdeki Çöp Karıştırıcılar
Biyoloji
Hamamböcekleri böcektirler, baştan kuyruğa yassılaşmış vucüda sahiptirler, 2 çift kanatları arkaya doğru kıvrık şekilde
durur(Fig. 5.1). Çoğu türü nadiren uçar ancak çok hızlı yürürler. Renkleri
genellikle açık kahverengiden siyaha değişir. Türler 2-3 mm den 80 mm ye kadar
değişik boyutlardadır.
3500 tanımlanan
türden yanlızca birkaç tanesi insanlar için önemlidir, çünkü onlar binalarda
yaşamaya adepte olmuşlardır. Bu çok yaygın türler:
- Periplaneta americana, Amerikan hamamböceği, Dünya’nın her tarafında görülebilirler. 35-40 mm uzunlukları ve parlak kırmızımsı ve çikolata kahvesi renkte olabilirler(Fig. 5.2a). Yumurta paketlerinin büyüklükleri 8-10 mm dir ve 16 yumurta içerir. Görseller için: http://gss.gs/l73
- Periplaneta australasiae,Avusturalya hamamböceğidir, tropikal ve subtropikal iklim bölgelerinde bulunur. Amerikan hamamböceğine benzer ancak daha küçük(31-37 mm uzunluk) ve daha koyu renktedirler(Fig. 5.2b). Ön kanatlarının üzerinde uzunluğunun 1/3’ü kadar olan, Soluk sarı renki bir çizgi bulunur.Yumurta paketleri yaklaşık 22-24 yumurta içerir. Görseller için: http://gss.gs/Iq4
- Blatta orientalis; Asya hamamböceği, genellikle soğuk iklim bölgelerinde bulunur. Siyahımsı renkte ve 20-27 mm uzunluktadır(Fig. 5.2c). Yumurta paketleri 10-12 mm uzunluğundadır ve 16-18 yumurta içerir. Görseller için: http://gss.gs/8UP
- Supella longipalpa, kahverengi bantlı hamamböceğidir. Dünyanın tamamında görülebilir. 10-14 mm uzunluğundadır, sarı ve kahverengi bantları vardır(Fig5.2d). Yumurta paketleri 4-5 mm uzunluğundadır ve yaklaşık 16 yumurta içerir. Görseller için: http://gss.gs/Ybh
- Blatella germanica; Alman hamamböceğidir. Dünyanın çoğu bölgelerinde görülebilir. Açık sarımsı renkte ve 10-15 mm uzunluğundadır. Evlerde yaşayan en küçük hamamböceğidir(Fig. 5.2e). Dişiler genellikle genç bireyler yumurtadan çıkmasına az bir müddet kalımına kadar yumurta paketlerini taşırlar. Yumurta paketleri açık renklidir, 7-9 mm boyutlarında ve 40 yumurta içerirler. Görseller için: http://gss.gs/Fhx
Hayat
Döngüsü
Hamamböcekleri diğerlerine nazaran,
ilkeldir, hayat döngüleri 3 evreden oluşur: yumurta nimf ve ergin.(Fig. 5.3). Dişiler
yumurtalarını, etrafı kayışımsı bir doku ile çevrili gruplar halinde, fasulye
şeklinde yumurta paketleri halinde bırakır ve bu yapıya ooteca adı verilir. Bazı
Fig. 5.1
Blattella germanica hamamböceğinin yandan görünüşü (© WHO).
Fig. 5.2 Bazı yaygın bilinen hamamböceği türleri (a) American cockroach, Periplaneta americana; (b) Australian cockroach, Periplaneta australasiae; (c) Oriental cockroach, Blatta orientalis; (d kahverengi bantlı hamamböceği, Supella longipalpa; (e) German cockroach, Blattella germanica (Doğal Tarih Müzesinin izniyle, Londra).
Fig. 5.3 Alman hamamböceğinin yaşam döngüsü (Doğal
Tarih Müzesinin izniyle, Londra).
türler, örneğin alman hamamböceği, ootecaları birkaç hafta
vücutlarının arka bölgelerine bitişik olarak taşırlar. Diğer türler ise
ootecayı bir veya iki gün sonra yerleştirirler. Ooteca oldukça kolay ayırt
edilebilir ve çoğu kez türlerin tanımlanmasında kullanılır. Türe bağlı olarak
sıcaklık ve nem, yumurta 1-3 ay sonra açılır.
Genç hamamböcekleri veya nimfler, kanatsız ve sadece
birkaç milimetre uzunluğundadır, yumurtadan çıkarken beyazdır ancak birkaç saat
içerisinde renkleri koyulaşır. Hayat evrelerinde büyümeleri esnasında tekrar
tekrar deri ve kutikula dökerler.
Davranışları
Hamamböcekleri insanlarla yakın ilişki içinde yaşarlar(1,2).
Tropikal kökenlidirler ancak çoğu türleri sıcak iklim bölgelerindeki yeterli
sıcaklık, nem ve yiyecek açısından ihtiyacı karşılayan evlerin ve diğer
binaların değişik kısımlarında yaşarlar.
Hamamböcekleri genellikle gruplar halinde yaşar. Genellikle gece
aktiftirler, gündüz vakti kapı pervazlarında ve mobilya çerçevesinde,
duvarlardaki çatlak ve gediklerde ve güvenli yerler olan banyo, mutfak
dolapları, kazan daireleri, kömürlük ve bodrumlarda, hayvan kulübelerinde,
televizyon, radyo ve diğer elektrikli aletlerde, kanallar ve kanalizasyon
sistemlerinde saklanırlar. İnfeste olmuş mutfaklarda gece ışık açıldığında,
hamamböcekleri, bulaşıklardan, mutfak eşyalarından, mutfak tezgahından veya
zeminden korunaklı yuvalarına doğru kaçışırlar.
Fig. 5.4 : Açık bırakılan çöpler hamamböceklerinin gelişebilmesi için mükemmel
ortamlardır.
İnsanların tükettiği bütün
yiyeceklerde dahil hamamböceklerinin besinleri büyük çeşitlilik gösterir(fig.
5.4). Nişastalı ve şekerli besinleri tercih ederler. Süt içerler, peynir, et
hamur, tahıl ürünleri, şeker ve çikolata yerler. Ayrıca karton, kitap ciltleri
ve tavan tahtaları gibi nişasta içeren besinler, ayakkabı pençesinin kaplaması,
kendi deri döküntüleri, hamamböceği ölüleri, sakat hamamböceklerini, taze ve
kuru kan, dışkı, balgam ve bebeklerin,
uyuyan ve hasta insanların el ve ayak tırnaklarını yerler.
Dağılımları
Bazı türler için büyük
gruplar halinde aşırı nüfus yoğunluğundan dolayı göç ettikleri rapor
edilmiştir. Göç edecek olanlar yeni
alanlara doğru yürüyerek ve uçarak hareket ederler. Genellikle evlere şişeli
içeceklerin kutularında, patates çuvalları ile, soğanla veya diğer gıda
maddeleri ile bakımsız kilerlere girerek bu alanları enfeste ederler. Uzun
mesafeli yolculukları ise uçakta, gemilerde ve diğer araçlarla olur.
Halk Sağlığında Önemi
Rahatsızlıklar
Hamamböcekleri önemli
bir zararlıdır çünkü yemekleri, binaları ve kitapları pisletirler ve
mahvederler. Sindirdikleri yiyecekleri kısmen kusarlar ve aralara dışkılarını
bırakırlar. Ayrıca ağızlarından ve salgı bezlerinden tiksindirici bir salgı
bırakırlar, tiksindirici hamamböcekleri yiyeceklerde ve gezdikleri alanlarda
koku bırakırlar.
Hastalıklar
Hamamböcekleri özgürce
binadan binaya veya, kanallardan, kanalizasyonlardan ve tuvaletlerden
insanların yaşadıkları alanlara girebilirler. Çünkü insan yiyecekleri kadar
insanların dışkıları ile de beslenirler ve bakterilerin yayarak hastalıklara
neden olurlar(Fig. 5.5) (2, 3).
Hamamböcekleri genellikle çok önemli hastalıkları taşımazlar, ancak
karasinekler gibi
Fig. 5.5 Hamamböcekleri
çöp, çöplük ve tuvaletlerden bulaşan kendilerine bulaşan bakterilerle
insanların yiyeceklerini kontamine ederek hastalıkların yayılmasına neden
olurlar.
bazı hastalıkların yayılmasında tamamlayı
olarak rol oynayabilirler. Hamamböceklerinin taşıdığı ispatlanan ve taşıdığı
düşünülen hastalıklar:
- İshal
- Dizanteri
- Kolera
- Cüzzam
- Veba
- Tifo ateşi
- Poliomyelitis gibi viral
hastalıklar
Buna ek olarak parazit soluncanların
yumurtalarını taşırlar ve göz kapaklarında şişkinliğe, deri iltihaplarına ve
kaşıntı gibi alerjik reaksiyonlara neden olabilir ve ciddi solunum yolu
rahatsızlıklarına neden olabilmektedirler(4).
Mücadele Önlemleri
Ilıman iklim
bölgelerinde(Hamamböceği popülasyonları kış mevsiminde dışarıda yaşayamazlar)
nemli ve sıcak alanlara göre etkili mücadele kolaydır. Mücadelede anahtar
nokta, çocuklar ve evcil hayvanlar varken zor olsada temizliktir. Tenhalardaki
evlerde mücadele, apartmanlardakinden daha kolaydır, çünkü hamamböcekleri
kolaylıkla bitişiklerdeki evlere geçebilmektedirler. Sıcak iklim bölgelerinde,
dışarıdan gelen hamamböcekleri ile veya ısıtma boruları boyunca gelenlerle ve
su boruları yolu ile gelenlerle apartmanlarda enfestasyon yeniden tekrar
edebilir. İnfeste olmuş marketlerden alınan gıdalarla veya seyahatlerde infeste
olmuş alanlardan bulaşarak gelebilirler. Hamamböcekleri bazen çok temiz evlerde
de bulunabilirler fakat koloni kurma ihtimalleri yoktur.
Çeşitli boyutlardaki
nimflerin ve ootekaların oluşu alanda büyük bir koloni olduğunu gösterir.
İnfestasyon süpürgeliklerin arkaları, sandıklar, mobilyalar ve diğer sayılan
gizli yerler aranarak belirlenebilir. Gece hamamböcekleri ışık kullanarak
kolaylıkla belirlenebilir.
Büyük hamamböceği
enfestasyonları ile çevre yönetiminin ardından(ki yiyecek ve barınaktan
hamamböceklerini mahrum bırakır) kimyasal mücadele yöntemleri ile
başaçıkılabilir. Küçük enfestasyonlar ile tuzak ve yemleme ile etkili bir
kontrol sağlanabilir.
Çevre Yönetimi
Temizlik ve Hijyen
Yiyecekler açıkta
bırakılmamalı, sineklik türü filelerle sarılmış kabinlerin içerisinde ağzı sıkı
kapatılmış kaplarda yahut buzdolabında depolanmalıdır. Bütün alanlar iyi
temizlenmeli ve temiz korunmalı, yiyecek parçası veya organik madde kalıntısı
bırakılmamalıdır. Çöp kovasının ağzı sıkı kapatılmalı, sıklıkla boşaltılmalı,
tercihen günlük boşaltılmasına dikkat edilmelidir.
Bodrumlar ve binaların
altlarındaki diğer yerler(kömürlük, sığınak vb) kuru korunmalı ve erişilebilir
yiyecek ve su bulunmamalıdır.
Girişlerin Azaltılması
Alınan yiyecek
malzemeleri, çamaşırlar ve kirli çamaşırlar, yumurta kolileri ve mobilyalar
binalara sokulmadan önce kontrol edilmelidir.
Bazı örneklerde,
binaların hamamböcekleri tarafından erişilebilirliği, kapı ve pencere
pervazlarındaki deliklerin kapatılması ile azaltılmıştır. Açık atık su kanalı
ve borular, içme suyu boruları ve elektrik kabloları kapatılmalıdır(Fig. 5.7).
Kimyasal Kontrol
Hamamböceklerinin
insektisitlerle kontrolü birkaç sebepten dolayı zordur, bunlardan bir tanesi
çoğunlukla kullanılan bileşiklere karşı direnç meydana gelir. Dahası çoğu
insektisit hamamböceklerine repellet etki yapar ve bundan dolayı kaçarlar(5). Kimyasal mücadele yalnız geçici bir
kontrol sağlar, buna mümkün olduğunda çevre temizliği ve evlerde düzenlemeler
eşlik etmelidir(6).
Fig. 5.6 Yiyecekler
hamamböceklerinden, sineklerden ve karıncalardan bu şekildeki kabinler yardımı
ile korunabilir.
İnsektisitler; kalıcı
spreyleme ve insektisidal tozlar olarak dinlenme ve saklanma alanlarına
uygulanmalıdır. Böyle uygulamalarda etkili olan birkaç günden birkaç aya kadar,
insektiside ve aktif maddesinin kalıcılığına göre değişen periyodlarda
uygulanmasıdır. İnsektisitler çekici ve zehirli yemlerlede kombine edilebilir.
Direnç
Alman hamamböcekleri birkaç
organoklorin, organofosfat, karbamat ve piretroid insektisitlere karşı
direnşlidir(7). Asya hamamböceği,
Amerikan hamamböceği ve büyük kahverengi hamamböceği(Periplaneta brunnae) DDT ve klordan a karşı biraz direnç
geliştirmiştir. Yakın zamanlarda Amerikan Hamamböceği Çin’de triklorgona ve
Amerikada Büyük Kahverengi hamamböceğinin diazinona direnç geliştirdiği tespit
edilmiştir.
Uygulama
Uygulama Yapılacak
Alanlar
Mutfak, tezgâh,
süpürgeliklerin arkası, lavobonun çevresi ve mutfak dolapları, masa ve
sandalyelerin altları, bulaşık makinesi ve fırın dolapları, buzdolabının ve
derin dondurucunun çevresi, gevşek taban kaplama malzemesi altları, yiyecek
hazırlama alanları, kanallar, borular, lağım ve lağım gideri çevresi evde
hamamböceği mücadelesinde uygulama yapılması gereken alanlardır.
Restoranlardaki yiyecek depolanan alanlar(kiler vb), ardiyeler ve antrepolar ve
diğer ticari kuruluşlarda uygulama yapılması gereken alanlardır.
Uygulama Sıklığı
İnsektisitlerin etkili
kalıcılığının ne kadar süreceği birçok faktöre bağlıdır, örneğin uygulamanın
kusursuzluğu, enfestasyonun yenilenme hızı, kullanılan kimyasal, dozaj ve
uygulanan formulasyon, uygulama yapılan yüzey tipi(ahşap, beton vs), sıcaklık
ve nem, aşınma miktarı ve silme miktarına bağlıdır. İnsektisitler boyanmış
yüzeylerde boyanmamış yüzeylerden daha kalıcıdır, ve ahşap yüzeylerde, tuğla ve
beton yüzeylerden daha uzun süre kalıcıdır.
Uygulama yapılan
yüzeylerin sık yıkanması, uygulama yapılan yüzeylerin toz veya yağ kaplı olması
uygulanan insektisiti etkisiz hale getirecektir. Tek uygulama nadiren işe
yarayacaktır. Birçok tür için, bir ay aralıklarla yumurtadan yeni çıkan nimfler
ve yeni enfestasyondan korunabilmek için ek insektisit uygulaması gerekebilir.
Güvenlik ve Tedbirler
Yemeklere bulaşmamasına
dikkat edilmelidir. Uygulama alanına çocukların girmesine izin verilmemelidir,
çünkü insektisit kalıntısıyla temas meydana gelebilir. Özel durumlarda, örneğin
hayvanat bahçesi ve pet shoplarda uygulama yapılacaksa rezidüel insektisitler
ve toz kullanılmamalıdır. Bazı
durumlarda sınırlı miktarda kimyasal kullanımı fırça ile uygulanırsa mümkün
olabilmektedir. Alternatif olarak, bazı kimyasalların insanlara ve kuşlara
karşı düşük toksisite gösteren toz borik asit veya silika aerojellerle
kullanılabilir.
Bazı formülasyonlar,
kumaşlarda, duvar kağıtlarında, yer kaplamalarında ve diğer evsel eşyalarda
leke bırakabilir. Uygulama yapılmadan önce uygulanacak materyalle alakalı bilgi
edinilmelidir.
Kalıcı
Uygulamalar
Kalıcı uygulamalar
genellikle evler filit yardımı ile veya el basınçlı sırt pompaları ile
yapılmaktadır. Sırt pompaları; nozülleri ile uygulama yapılan alanda
insektisitin ulaşması zor çatlaklara ulaştırır. Yelpaze şeklinde geniş
sprayleme daha erişilebilir alanlar için kullanışlıdır. Spray yüzeyi tamamen
nemlendirmeli ancak su akıp gitmemeli veya damlamamalıdır.
4 litre dilüe edilmiş
insektisit 100m2ye 30-50 cm genişliğinde uygulanması uygundur. Diğer uygulama
ekipmanlarının kullanılamadığı alanlarda boyama fırçası ile insektisit
uygulanabilir. Geçiş yollarının ve yuvalarının ilaçlanması etkili kontrol için
önemlidir. Genellikle, ilk uygulamayı
periyodik uygulamalar takip eder. Kanalizasyon bacaları da bazı kalıcı
insektisitler ile 8-9 ayda bir periyodik olarak ilaçlanmalıdır.
İnsektisit
Direnç gelişimi
nedeniyle ve çevresel nedenlerden dolayı, Klorlu hidrokarbonlar yerini doğada
parçalanabilen organofosfatlar, karbamatlar, sentetik piretrodiler ve böcek
gelişim düzenleyicilere bırakmıştır(Organosfosfatlar ve karbamatların kullanımı
ülkemizde ve Avrupa’da kullanımı yasaktır). Böcek gelişim düzenleyiciler böcek
larva ve pupalarına oldukça toksik bileşiklerdir. Etkilerini larvaların pupaya,
pupaların ise ergine geçmesini engelleyerek gösterir. IGR(böcek gelişim düzenleyici)’ler hedef dışı
organizmalara karşı çok düşük toksisite gösterir.
Fig. 5.8 İnsektisidal
tozlar yemek kaşığı ile uygulanabilir(a) veya (b)’de görülen tozlayıcı ile
kullanılabilir
(© WHO).
IGRların kullanımı
yüksek fiyatı ve satın alınabilmesi zor olduğundan(her yerde bulunamadığından
satın alınabilmesi zordur) dolayı sınırlıdır ancak diğer kullanılan
insektisitlere karşı direnç geliştirmiş hamamböceklerinde kullanımı muhakkak
düşünülmelidir. Tablo 5.1’de bu insektisitler ve tavsiye edilen dozajların
listesi gösterilmektedir. Spreyleme ve insektisitlerin güvenli kullanımı
hakkında daha fazla bilgi için 9 ve 10. bölümlere bakabilirsiniz.
Tozlar
Kuru toz formulasyonlar
talk pudrası veya diğer katı taşıyıcı maddeler ile insektisitlerin
karıştırılması ile elde edilirler. Duvar boşluklarında, tavan aralarında ve
diğer hamamböceğinin saklandığı ulaşılamayan yerlerde kullanabilmek için
oldukça kullanışlıdırlar. Toz formülasyonlar, boşluklara el tipi tozlayıcı,
pompa tipi tozlayıcı ve hatta kaşıkla bile uygulanabilirm (Fig. 5.8).
Uzun, ince tüpler tozlayıcıların ucuna eklenerek, tozların derinlerdeki
hamamböceklerinin gizlenme yerlerine ulaştırılabilmesi sağlanır. Toz
formulasyonlar iyi dağılır ve derin yarık ve çatlaklara iyi penetre olurlar. Yoğun
toz kullanılması hamamböceklerinde kovucu etki yaratabilir ve hamamböcekleri
kaçabilir ve uygulama yapılmayan alanlara veya daha az erişilebilir alanlara
hareket etmesine neden olabilir. Tozlar ıslak yüzeylere uygulanmamalıdır, bu
onların etkinliğini düşürebilir. Rezidüel spreylerle beraber kullanılacaksa
spreyleme yapılan alan kuruduğunda tozlar uygulanmalıdır.
Aerosoller
İnsektisidal aerosoller,
insektisitlerin damlacık büyüklüklerinin oldukça küçük (0,1-50 mikron) olduğu
iyi spreylerdir. Aerosoller rezidüel uygulama için uygun değildirler ancak
boşlukları ilaçlamada kullanılabilirler.
Table 5.1
Hamamböceği Mücadelesinde Yaygın Olarak Kullanılan Bazı İnsektisitler|
İnsektisit
|
Kimyasal Tipia
|
Formülasyon
|
Konsantrasyon
g/l or g/kg
%
|
WHO
Güvenlik Sınıflandırmasıb
|
|
|
Alphacypermethrin
|
PY
|
Sprey
|
0.15
|
0.015
|
MH
|
|
Betacyfluthrin
|
PY
|
Sprey
|
—
|
12.5
|
MH
|
|
Cyfluthrin
|
PY
|
Sprey
|
—
|
15–10
|
MH
|
|
Cyphenothrin
|
PY
|
Sprey
aerosol
|
1.25–2.5
1–3
|
10.125–0.25
10.1–0.3
|
SH
|
|
Deltamethrin
|
PY
|
Sprey
|
0.025
|
10.0025
|
MH
|
|
|
|
Sprey
|
0.5
|
10.05
|
|
|
|
|
aerosol
|
0.2
|
10.02
|
|
|
Flufenoxuron
|
IGR
|
bait
|
1 0.01
|
10.001
|
SH
|
|
Hydramethylnon
|
ETI
|
bait
|
—
|
11–2
|
SH
|
|
Permethrin
|
PY
|
spray dust
|
1 1.25–2.5
1 5
|
10.125–0.25
10.5
|
MH
|
a ; PY = Sentetik
Piretroid; IGR = Böcek Gelişim Düzenleyici; ETI = Elektron
Taşıma Engelleyici.
b Sınıflar: HH = Yüksek Derecede Tehlikeli; MH =Orta Dereceli Tehlikeli; SH = Hafif Tehlikeli; UH = Normal
Kullanımda Akut Toksisite Göstermeyen.
|
Aktif
Madde
|
CAS
Number
|
Ürün
Tipi
|
Firma
|
|
Fipronil
|
120068-37-3
|
18
|
BASF
Agro SAS
|
|
Imidacloprid
|
138261-41-3
|
18
|
Bayer
EnvironmentalScience
|
|
Hydramethylnon
|
67485-29-4
|
18
|
|
|
Boricacid
|
10043-35-3
|
18
|
|
|
Dinotefuran
|
165252-70-0
|
18
|
|
|
Sulfluramid
|
4151-50-2
|
18
|
Türkiye’de yem formulasyon olarak satılan birkaç insektisitte yukarıdaki listedeki gibidir.
|
Cas
No
|
Biyosidal
Ürün Adı
|
Aktif
Madde
|
|
10043-35-3
|
ASGON
HAMAM BÖCEĞİ YEMİ
|
Boric
Asit
|
|
120068-37-3
|
FATAL
GEL
|
Fipronil
|
|
138261-41-3
|
Maxforce
IC
|
İmidacloprid
|
|
120068-37-3
|
Goliath
Gel
|
Fipronil
|
|
138261-41-3
|
İnvict
Gold Copcroach Gel
|
İmidacloprid
|
|
Chlorpyrifos-ethly
|
Ecogel
|
Chlorpyrifos-ethly
|
|
120068-37-3
|
Fibrojel
|
Fipronil
|
|
173584-44-6
|
Dupont
Advion
|
İndoxacarb
|
Türkiye’de ruhsatlı olarak satılan birkaç
hamamböceği ilacı listelenmiştir.
Fig. 5.9 Aerol
spreyler mutfak lavobo altlarında rezidüel insektisitlerin yerine hamamböceği
gizlenme alanlarında kullanılmaktadır.
çünkü damlacıkları bir müddet havada
asılı kalır ve değme etkisi ile böcekleri öldürürler. Aerosol spreyler düşürücü
insektisitlerle rezidüel insektisitler içerebilirler(örneğin piretroidler) ve
hamamböceği kontrolünde kullanılmaya uygundur ve geniş kullanım alanı vardır.
Aerosoller küçük çatlaklara, erişilemeyen hamamböceği saklanma alanlarına nüfuz
edebilirler(Fig. 5.9). Genellikle
piretrin içerirler, piretroidler ve diğer irritant maddeler hamamböceklerini
saklandıkları alanlardan çıkarır ve böylece kısa zamanda öldürürler. Aerosol
uygulamaları hamamböceği sayısında kısa sürede azalma sağlar ancak kalıcı
kontrol sağlamak için, uygulamanın ardından rezidüel uygulama yapılması
gerekmektedir.
Şehirlerde hamamböceği kontrolü
ggenellikle büyük ölçekte olduğundan termal foglarlala(sisleyicilerle)
yapılmaktadır.
Dumanlama
Dumanlar ısı ile elde edilen
insektisit partiküllerini içeren bulutlardır.Bu partikül büyüklükleri (0.001–0.1
µm) aerosollerden daha küçüktür. Duman derin saklanma alanlarına daha iyi nüfuz
ettiğinden bina bodrumlarında, kanalizasyon ve dranaj sistemlerinde
kullanışlıdır.
Yem ve Tuzaklar
Yemler uzun yıllardır hamamböceği
kontrolünde kullanılmaktadır ve bazı durumlara göre hala kullanılmaktadır,
örneğin laboratuvar ve ofislerde, özellikle bazı insektisitlere karşı direnç
gelişimi var ise kullanılmaktadır.
Piyasada satılan birçok ürün;
hamamböceklerinin özel bir noktaya çekilmesi, yakalanması veya onları öldürmesi
prensibi ile çalışır. Çekici olarak kullanılan çeşitli yiyecekler, feromonlar
ve kimyasal cezbedici maddeler mevcuttur. Tuzağınız mekanik tuzak veya yapışkan
kağıt olabilir. Basit kavonoz tuzak, boş kavonozdan yapılmaktadır, parafin jel
ve bazı yiyecekler(örneğin ekmek veya üzüm) kullanılır. Hamamvöcekleri ekmek
veya üzüm aracılığı ile kavonozun dibine çekilir ve ince jel kaplı kavonozun iç
yüzeyinden hamamböceğinin geri çıkması engellenir (Fig. 5.10).
Zehirli yemler tuzak olmadan
kullanılırlar. Çekici bir yiyecek ve insektisitten oluşurlar. Piyasada pellet
ve pasta formulasyonunda birçok formulasyonu mevcuttur. Pelletler daha çok
küçük konteynerlar ve kapalı alanlarda alana serpeleyerek kullanılır. Küçük
konteyner sandık tarzı alanlarda pasta formulasyonlarda kullanılabilir. Bazı
yeni kendiliğinden kuruyan formulasyonlar vardır ve doğrudan sahaya
uygulanabilmektedirler.
Fig. 5.10 Çeşitli hamamböceği tuzakları.
(a) Mekanik yiyecek içeren (b) Yapışkan
hamamböceği tuzağı: kimyasal cezbedici içerir (c) Çekici olarak üzüm kullanılan
basit kavanoz tuzak,kağıt parçası hamamböceğinin içeri girmesini sağlar ve ince
jel kaplı yüzey hamamböceğinin dışarı çıkmasını önler.
Bazı ülkelerde kuru yemler çocuklar ve
evcil hayvanları var ise kilitli tuzaklarla kullanıbilir. Bazı yiyecekler
yerfıstığı unu, köpek yiyecekleri ve maltoz hamamböcekleri için yem olarak
kullanılabilmektedir.
Uygulama
Yemler ve tuzaklar kullanımı kolaydır ve hamamböceklerinin sıklıkla
görüldüğü alanlarda kullanılmalıdır. Yemler ve tuzaklar küçük alanlarda ve
sizin yemlerinizle rekabet etmeyecek başka yiyeceklerin olmadığı
alanlarda(ofisler gibi) kullanımı oldukça etkilidir. Çevrenin hijyenin
sağlanması özellikle sadece çekici yemler kullanılacaksa önemlidir. Ağır
hamamböceği istilası olan alanlarda yemler sıklıkla yenileri ile
değiştirilmelidir.
Repellentler(Kovucular)
Hamamböceği mücadelesinde repellent kullanımına karşı ilgi gitgide
büyümektedir. Gemi konteynerlerindeki saklanma yerlerinde ve yiyecek içecek
sandıklarının olduğu durumlarda uygulanması için özel dikkat gerekebilir.
Hamamböceklerinin bulunduğu alanlardan başka alanlara göç etmesi
engellenebilir. Repellentler ayrıca mutfak raflarında kullanılabilir, ayrıca
yiyecek ve içecek satış makinalarında da kullanılabilir.
Bazı bitkisel yağlar, Örneğin
nane yağları, yeşilnane ve okaliptüs yapları bilinen hamamböceği
repellentleridir, ancak en iyi sonuç sentetik ürünlerle elde edilmektedir.
Örneğin
Kaynaklar
1. Roth
LM,
Willis ER. The
biotic associations of cockroaches. Smithsonian miscellaneous collection, 1960,
141: 1–470.
2. Cornwell PB. The cockroach. Vol. 1. London, Hutchinson, 1968.
3. Roth
LM,
Willis
ER. The medical
and
veterinary importance
of
cockroaches.
Smithsonian miscellaneous collection, 1957, 134:
1–147.
4. Stankus RP, Horner E, Lehrer SB.
Identification and
characterization
of important cockroach allergens. Journal of allergy and clinical
immunology, 1990, 86: 781–787.
5. Wooster
MT,
Ross
MH.
Sublethal responses
of the German cockroach to vapors of commercial pesticide
formulations. Entomologia experimentalis et
applicata, 1989, 52:
49–
55.
6. Schal C. Relation
among efficacy of insecticides, resistance levels, and sanitation in the control of the German cockroach (Dictyoptera: Blattellidae). Journal of economic entomol-
ogy, 1988, 81: 536–544.
7. Cochran DG. Monitoring for insecticide resistance in field-collected strains of the
German cockroach
(Dictyoptera: Blattellidae). Journal of economic entomology, 1989,
82:
336–341.
8.
Rust MK, Reierson DA, Hansgen KH. Control
of American cockroaches
(Dictyoptera: Blattidae) in sewers.
Journal of medical
entomology, 1991, 28: 210–213.
9.
Prakash S et al. N,N-diethylphenylacetamide—a new repellent for Periplaneta americana
(Dictyoptera: Blattidae), Blattella germanica, and Supella longipalpa (Dictyoptera: Blattellidae). Journal of medical entomology, 1990, 27: 962–967.
Yorumlar
Yorum Gönder