Tahtakurusu

Geçmişte tahtakurusu ile alakalı bir yazı hazırlamıştım. Onu da buradan paylaşayım istedim.

"Bilimadamları tarih boyunca tahtakurularının insanları mağaralardan çadırlara çadırlardan evlere kadar takip ettiğine inanmaktadır. Mısır’da bir köyde 3500 yıllık fosil bulunması, tahta kurularının uzun yıllardır insanlarla etkileşim içerisinde olduğunu göstermektedir. Tahtakurularının popülasyonları doğal siklusunda zaman zaman artış ve düşüş gösternektedir. Tahtakuruları ortaçağlarda sadece zenginlerin problemi iken(tahtakuruları sıcak ortamları sever) şuanda bütün herkesin problemi olmuştur. 1900’lü yılların ortalarından bu yana çok yaygın şekilde bulunan bu zararlarlıların popülasyonlarında İkinci Dünya Savaşı yıllarından sonra belirgin bir düşüş gözlenmiştir. Bunun nedeni profesyonel zararlı kontrol tekniklerinin gelişmesine bağlanmaktadır. DDT’nin keşfinden sonra hamamböceği kontrolünde kullanılması, hedef tahtakurusu olmasada onlarında ölümüne yol açmasından kaynaklanmaktadır. Popülasyondaki düşüş sadece DDT’ye bağlanmamaktadır. Yeni moda evlerin olması, elektrikli süpürgelerin gelişmesi de tahtakurusu mücadelesine katkı sağlamıştır. Mobilyaların ve ev dizaynının değişmeside evlerimizin tahtakuruları için daha az yaşayabileceği yerler olmasını sağlamıştır.

Kuzey Amerika, Avrupa ve Avusturalya’da yeniden meydana çıkan tahtakuruları araştırıcılar için, tahtakurusu enfestasyonun artma sebeplerini araştırmaya yöneltmiş ve yeni kontrol stratejileri geliştirmeye itmiştir. 2010’da Çin’de yapılan bir araştırmada 77 Sağlık ve Epidemik Önle istasyonu ile 6 şehirde görüşme düzenlenmiştir. Ayrıca 2 şehirde 68 pest kontrol firması ile görüşülmüştür. Tahtakurusu 1980 öncesinde şehirsel alanlarda çok yaygın olarak bulunmaktayken 1960 yılında kurulan bir Zararlı Kontrol Birliği’nin çalışmaları ile 1980 yılında tahtakuruları üzerinde başarıya ulaşılmış ve popülasyon elimine edilebilmiştir. Yaygın olarak kullanıl kontrol metodları içerisinde sıcak su uygulaması, tahtakurusu yuvalarının kapatılması, fiziksel düzenlemeler ve rezidüel insektisit uygulamaları gelmekte idi. Buna rağmen Çin’de geçtiğimiz 10 yılda uluslararası ve şehiriçi seyahatların artması ile 1999-2009 yılları arasında ara sıra yeni tahtakurusu enfestasyonları raporlanmıştır. Özellikle hapishanelerde, askeri yatakhanelerde, çalışanların kaldıkları yatakhanelerde, otel veya trenlerde kısaca grup olarak yaşanılan yerlerde tahtakurusu enfestasyonları yenilenmeye başlamıştır. Örneğin Hong Kong ve Shenzhen şehirlerinde çok yüksek popülasyonlara rastlanmıştır. Bu şehirlerin karakteristik özellikleri arasında iş bulmak amacıyla gelenlerle yoğun göç almasıdır. Hala kullanılan tahtakurusu kontrol stratejileri arasında, ikamet eden kimselerin eğitimi, temizlik, dağınıklığın ortadan kaldırılması ve insektisit uygulaması gelmektedir.  Bu uygulamalarla yeni tahtakurusu enfestasyonlarının önüne geçilebilmiş ve konutsal olarak kalması sağlanabilmiştir.

Tahtakurusu mücadelesinde amaç başarılı olabilmekse öncelikle bilinmesi gereken onları biyolojileri ve davranış şekilleridir.

Erişkin bir tahtakurusu yaklaşık 5-7 mm uzunluğunda, geniş, oval, sırtı düz ve kahverengi veya kırmızımsı kahverengi(kan emmiş) renklerdedirler. Çok ince, vücudu saran altın renkli kıllara sahiptirler. Karınlarından salgıladıkları kimyasal bir madde küf kokusuna benzer koku yaymaktadır.

Sadece sıcak kanlı canlılardan (insan, kuş, fare) canlılardan kan emerek beslenirler. 3-12 dakika kan emdikten sonra tamamen doyarlar. Bu zamanın yaklaşık % 20’sinde beslenirken önceki emdiği kanın dışkılarını boşaltır. Bu dışkılar pas veya katran renginde benek benek çarşaf veya saklandıkları yerlerde görülürler. Tekrarlı olarak beslenirler fakat her nimf evresinde gelişebilmesi için mutlaka en az bir kere beslenmesi gerekmektedir. Erken ve dişiler en az 14 günde 1 çiftleşme ve yumurta üretmek için beslenmesi gerekir.

Ergin tahtakurusu ve çarşafın üzerine bıraktığı dışkılar.  Fotoğraf H. J. Harlan.

Tahtakuruları yuvalarından konaklarına kan emmek için 1,5-6 metre yol alırlar. Yaşam döngüleri  uygun koşullar altında(75-80 % nem, 28-32 ⁰C) yumurtadan yumurtaya 4-5 haftayı bulmaktadır. 7 ⁰C’de bile yaşamlarını ve aktivitelerini devam ettirebilmektedirler. Ancak 45 ⁰C ve üstü sıcaklıklar öldürmektedir. Gece aktiftirler ancak açlar ise gün ışığında da konak arayabilirler. Dişiler 1 mm boyunda silindirik inci beyazı yumurtalar bırakırlar. Genellikle grubun veya popülasyonun yaşadığı yerin en yakınına bırakırlar. Yumurta bıraktıkları yerlerler kendi yaşam yerleride olan çatlaklardır. Bir dişi tahtakurusu 1-3 yumurta/gün bırakır ve bu sayı erginken geçirdikleri yaşamları boyunca( sıklıkla 6-12 ay veya daha uzun) 200-500 adeti bulabilir.

Tahtakuruları; bütün yıl boyunca çoğalabilirler. Yumurta bırakıldıktan sonra 10 gün içerisinde açılır. Yumurtadan çıkan yavru bireye nimf adı verilir. Ergin haline benzesede daha küçüktür. Tahtakuruları 5 ayrı nimf evresi geçirirler. Yumurtadan yeni çıkan birey her kabuk değişimi ve bir sonraki nimf evresine geçerken kan emmek zorundadır. Yeni bireyler 5-7 haftada ergin olurlar ve üremeye başlarlar. 

Tahtakuruları zor koşullara karşı da dayanıklıdırlar. Erginleri besin bulamasalar bile 6-12 ay boyunca canlı kalabilirler. Bu sayede bavullarda uzun yolculuk yapabilmişler ve dünyanın dört bir yanına dağılabilmişlerdir. Yine yazlıklarda her yaz boyunca tekrarlanan tahtakurusu enfestasyonlarının nedeni aslında tahtakurularının yazlık hiç gitmemiş olması ve zor koşullara dayanıklı olabilmesinden kaynaklanmaktadır.

Tahtakurusu yaşam evreleri ve büyüklükleri

            Bulunduğunuz ortamda tahtakurusu varlığını araştırmak için yapılması gerekenler şunlardır:

-       Tahtakurusu gözle görülebilir olmasına rağmen büyüteç ve el feneri kullanarak odalarda araştırmalar araştırma yapılmalıdır.

-       Tahtakurusu dışkıları, yatakta, çarşafta, yastıkta, yer ve duvar yüzeylerinde aranmalıdır.

-       Eğer odalarda küf gibi bir koku varsa bu tahtakurusuna işaret olabilir.

-       Tahtakuruları ergin hale geçerken ortama bıraktıkları derileri de onların varlığının işaretidir.

       Tahtakuruları evde her yerde yaşayabilirler. Prizler, süpürgelikler, lamba dipleri, yatak, çarşaf, yastık, halı püskülleri, duvardaki çatlaklar, yer yüzeydeki parke araları, radyo, buzdolabı, kitap araları, saat, duvara asılı resim ve televizyon yaşam alanlarına örnek olarak verilebilir. Tüm bu alanlarda araştırma yapıldıktan sonra problem ortaya konulur ve mücadeleye başlanılması gerekir.

       Tahtakurusu mücadelesi birkaç adımdan oluşmaktadır. Bunlardan en önemlisi ve ilki popülasyon tekrarının yaşanmaması için alınan fiziksel önlemlerdir.

       Fiziksel önlemler olarak ilk yapılacak iş, temizliktir. Binada yapılacak sıcak su ve elektrik süpürgesi ile temizlik hem erginlerin hemde yumurtaların bir kısmını yok edecektir. Bu da tahtakurusu mücadelesini kolaylaştıracaktır. Yatak, battaniye, çarşaf, örtü, yastık sıcak su ile yıkanmalıdır(45^oC tahtakurusu için ölüm eşiği olduğu unutulmamalıdır). Yatak ve çevresindeki dağınıklığın oradan kaldırılması buralarda tahtakurusunun saklanacağı alan bırakılmamasını sağlayacaktır. Birçok enfestasyon giysilerden ve sandık, karton kutu vb. kaynaklanmaktaıdır. Bu sebeple gradrop, dolap gibi giyim eşyası saklanan yerler kontrol edilmeli düzenlenmeli ve temizliği yapılmalıdır. Temizlik yapılırken elektrik süpürgesi kullanılması, diplerde olan tahtakurusu yumurta, nimf ve erginlerininde ortamdan uzaklaştırılmasını sağlamaktadır.

       Fiziksel kontrolde son yapılacak olan tespit edilen yuvaların ortadan kaldırılması olacaktır. Örneğin duvardaki veya yerdeki çatlakların kapatılması, dolapların tahtakurusu girebilecek yerlerinin tamir edilmesi, vb önlemlerle hem tahtakurularının yaşamasına ve saklanmasına müsait olan alanların ortadan kaldırılması sağlanacaktır hemde kimyasal kontrol sırasında insektisit uygulanacak alanların tespitinin yapılmasını sağlayacaktır. Ayrıca fiziksel kontrol yöntemlerinin uygulanması insektisit uygulamaları sırasında sıklıkla yaşanan, insektisitin uygulanan alanda tahtakurusu yuvalarına penetre olamaması probleminin önüne geçilmesini sağlayacaktır.

       Kimyasal kontrol metotları uygulanırken gözönüne alınması gereken iki konu vardır.

1)    İnsektisitin uygulanacak olan alanda daha önce araştırma yapılmış olmalı ve insektisit uygulanacak olan alanlar belirlenmiş olmalıdır. Ortam bu uygulamaya göre düzenlenmiş olmalıdır.

2)    Genellikle yapılan hatalardan en önemlisi ilk insektisit uygulamasından sonra problemin çözülmesini beklemektir. Halbuki ortamda hala yumurta evresinde olan tahtakurusu vardır ve bunlara insektisit etki etmediğinden dolayı 10 gün sonra popülasyon tekrar edeceğinden dolayı problem çözülememiş görünmektedir. 2. uygulama ile problem tamamen halledilmiş olacaktır.

       Kimyasal kontrol metodları uygulanmadan önce ortamın uygulamaya hazır hale getirilmesi gerekmektedir. Örneğin dolaplar ve diğer sabit eşyalar yerlerinden hareket ettirilmeli, ortamda bulunan yıkanması gereken eşyalar 45 ^oC’nin üzerinde sıcaklıklarda yıkanmalıdır. Eşyaları yerlerinden hareket ettirmekteki amaç bu eşyaların arkasına saklanmış olan tahtakurusu yuvalarının açığa çıkarılması ve insektisitin bu noktalara nüfuzunun sağlanmasıdır. Eşyalar yerlerinden oynatıldıktan sonra elektrikli süpürge ile temizlik yapılması yine insektisit uygulamasından önce popülasyonun bir miktarını ortamda uzaklaştıracaktır. İnsektisit uygulamasından sonra ise ortamın 1 gün süre ile kapalı tutulması insektisitin yuvalara penetre olmasına yardımcı olacak uygulamalardır. Bu süreç zarfında ortamda profesyonel ilaçlama personeli hariç başka insanların bulunması zehirlenme gibi durumlara yol açacağından, ilaçlama personeli hariç başkalarının bu 1 gün süre ile ortama girmesi kesinlikle engellenmelidir. İlk insektisit uygulamasından 10-15 gün sonra ise ortamda tahtakurusu açısından tekrar gözlem yapılması ve gerekiyorsa tekrar rezidüel insektisit uygulaması yapılması tahtakurusu popülasyonunun ortamdan uzaklaştırılması için muhakkak şarttır.

    Uygulanacak insektisit seçiminde WHO(Dünya Sağlık Örgütü) tavsiyeli aktif maddelerin kullanılması mücadelede başarı için ayrı bir şarttır. 

Dünya Sağlık Örgütünün 2006 yayınında yukarıdaki aktif maddeler tahtakurusu mücadelesinde kullanılmak üzere tavsiye edilmiştir. Ancak bu insektisitlerin uygunması için muhakkak profesyonellerden yardım alınması gerekmektedir.

       Tahtakurusu insanlara hastalık bulaştırmasa da böcek ısırıklarına karşı aşırı alerjik insanlarda büyük problemlere yol açabilmektedir. Ayrıca hastalık taşımasada halk sağlığını tehdit etmesi açısından önemli bir ektoparazittir. Bu sebeple tespit edildiğinde  muhakkak mücadele edilmesi gerekmektedir.